Start Smartphone Tour
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
Welkom in de wereld van Jheronimus Bosch, we starten onze reis in zijn tuin der lusten. Dit schilderij bestaat uit 3 panelen, we bevinden ons nu in het centrale gedeelte onderaan.
De tuin der lusten was in de tijd van de renaissance al heel gekend voor zijn erotische en vaak gewaagde taferelen. We beginnen helemaal links. Je ziet heel wat naakte mensen, die zich bevinden op de rug van een vogel. Deze tamme dieren zijn het blijkbaar gewoon om met mensen om te gaan. Vandaar de naam, paradijs, waar mensen en dieren samen leven in vrede. We herkennen onder meer een specht, een vink, een roodborst, en een eend. Op de eend zit een koppel. De vrouw wordt geliefkoosd door haar man, en draagt een kind in haar buik.
Het tafereel met mens en vogel, staat voor dubbelzinnigheid. Vandaar de uitdrukking, vogelen, als synoniem voor gemeenschap. De roodborst, heeft een tak in zijn bek. Aan de tak hangen vruchten, die worden opgegeten door mannen. Dit verwijst naar de verleiding van het eten van de verboden vrucht. Ernaast zien we een koppel vol begeerte in het water, ze voeren de paringsdans uit. Naast hen, drijft een koppel, in een verboden vrucht op het water. De man in het vaartuig houdt een tak met vruchten uit het raam. Andere mannen weerstaan niet aan de verleiding om de vruchten te eten.
Ernaast zijn drie mannen verstrengeld in elkaar. Het toont aan dat gemeenschap hebben met iemand van hetzelfde geslacht zonde was in die tijd.
Rechts zien we de schepper van het paradijs. Hij gaf Adam en Eva de boodschap, geen seks als daad van lust of begeerte, maar enkel als daad van voorplanting. Zo luidde de officiële leer, maar overal in de tuin der lusten werd al driftig gezondigd.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
We bevinden ons in de tuin der lusten van Jheronimus Bosch. Op de muur links staat een boom. Deze boom staat symbool voor de levensboom, die ervoor zorgde dat Adam en Eva onsterfelijk waren in het aardse paradijs. Deze boom groeit vandaag nog steeds op de Canarische eilanden, en is gekend als de drakenbloedboom.
Op de volgende muur bevindt zich een uil. In opdracht van de schepper houdt het dier Adam en Eva nauwlettend in het oog, zodat ze geen zonde begaan. Maar de uil heeft het lichaam van een dansende man en een vrouw. Het dier overtreedt hiermee zelf de regel van god. Door te dansen, en vruchten rond zijn lichaam te dragen, begaat hij een zonde. De uil staat nog steeds symbool voor zowel domheid, als voor wijsheid.
Rechts van de uil, op het volgende tafereel, staat een koppel in de holle stam van een boom. De man en de vrouw zijn verstrengeld in elkaar. Op de boom zit een vogel. Met zijn bek rijkt hij de verboden vrucht aan de wilde mannen naast de boom.
Aan de andere kant van de boom staat een kleine groep mensen. De mannen en vrouwen zijn naakt. Ze praten liefdevol met elkaar. Een man met een vrucht op zijn hoofd wijst naar de boom. Het plegen van de zonde door het koppel in de holle boom wordt duidelijk aanvaard.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
We bevinden ons in de tuin der lusten van Jheronimus Bosch. We zien heel wat naakte mensen. Ze bevinden zich in de liefdestuinen van het paradijs, en maken elkaar het hof. Kleine groepjes mannen en vrouwen praten met elkaar, drinken wijn, en eten fruit. Dit werd in de middeleeuwen gezien als een beschaafde manier om aan een partner te komen.
Maar in dit schilderij uit de 15e eeuw blijft het niet bij praten en flirten alleen. De wilde mannen en vrouwen lokken elkaar, om de liefde te bedrijven. Deze onbeschaafde barbaren belichamen lust en ongeremde driften, in tegenstelling tot de beschaafde liefde zoals eerder voorgeschreven door de schepper.
Deze taferelen verwijzen naar de zondeval, toen Eva de appel van de boom van kennis van goed en kwaad plukte, en daarmee het uitdrukkelijke verbod van God negeerde. De mannen en vrouwen in dit schilderij, lijken zich alleen om de verboden vruchten te bekommeren, en om de liefde voor elkaar. Ze geven weinig blijk van kennis van goed en kwaad, en laten zich meedrijven door hun driften. Van trouw is in dit schilderij geen sprake.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
We bevinden ons in de tuin der lusten van Jheronimus Bosch. Een man en een vrouw zitten in een glazen bol. De bol zit vast aan een bloem. De man houdt zijn hand op de buik van de vrouw, en kijkt vol begeert naar haar op. De vrouw laat haar hand op het bovenbeen van de man rusten. Het koppel in de bol lijkt maar één ding van plan te zijn. Wat ze van plan zijn, laat de schilder aan jullie over.
De bol, die het koppel isoleert van de andere figuren, duidt op een veilige omgeving. Maar onder hen, kruipt een muis door een glazen buis naar binnen, naar het gezicht van een andere man. Met deze muis beklemtoont de schilder de nabijheid van de onderwereld. Naast het koppel staat een man ondersteboven in het water. Tussen zijn benen bevindt zich een grote vrucht. De man voedt zijn lusten met de verboden vrucht op deze gevoelige plaats op zijn lichaam.
Ook de motivatie van de man links boven, die een levensgrote uil lijkt te aaien, staat open voor meerdere interpretaties.Rechts, op het volgende tafereel, zien we een groep mensen. Een man en een vrouw staan op de voorhand, beiden zijn naakt. De man grijpt naar een vogel. De vrouw heeft een vrucht op haar hoofd, en houdt achter haar rug, een appel in haar hand.
Helemaal rechts, naast de deur, zien we een giraf en een hagedis. Beide dieren waren in de lage landen pas bekend geraakt, na een illustratie van de overzeese ontdekkingsreizigers uit die tijd. De schilder speelde duidelijk meteen in op de actualiteit, en nam de afbeeldingen van beide dieren over op zijn kunstwerk van het aards paradijs.
Boven de deur zien we de handtekening van Jheronimus Bosch, net zoals de handtekening op het schilderij.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
Adam en Eva, de eerste man en vrouw in het paradijs, kregen de opdracht van God om zich voort te planten en kinderen te maken. Maar dit moest gebeuren volgens de regels van de schepper. Het is de bedoeling dat man en vrouw gemeenschap hebben om kinderen te maken, en niet vanwege het genot en de lust. Dat de mensheid die boodschap niet zo goed heeft begrepen, kan je zien in dit tafereel uit de tuin der lusten.
We zien een grote groep geobsedeerde mannen. De mannen zijn naakt, en rijden op dieren in een cirkel. De wilde mannen laten zich leiden door hun dierlijke instinct. Letterlijk, want ze rijden op de rug van paarden, pony’s, zwijnen, buffels, éénhoorns, beren, en zelfs op kamelen en op de rug van een kat. De mannen dragen vruchten, eieren en vogels, en zelfs vissen, als geschenk voor de vrouwen. Ze lijken verblind door liefde en lust; ze zijn de controle compleet kwijt. Ze laten zich leiden door ondeugd, en zonde, door wellust, door decadentie en hoogmoed.
Iedereen wil de eerste rijden, maar in een cirkel is dit onmogelijk, het is een eeuwig durend tafereel. Steeds opnieuw geeft de mens zich over aan zijn driften, en dat kan hem duur komen te staan, of zijn leven kosten, getuige de volgende kamer, dan komen we terecht in de hel, of de onderwereld.
Jheronimus Bosch
De Tuin der lusten
-
In het derde luik van de tuin der lusten bevinden we ons in de hel des doods. Ook in de hel figureert een uil. Als een slechterik uit een nachtmerrie, heerst hij over de dood. Met een pot op zijn kop, en kruiken als schoenen, zit hij op een gigantische kakstoel. Mensenlichamen worden opgevreten, en meteen weer uitgepoept. Recht het riool in. De rivier die door de hel en de dood stroomt, was in die tijd een open riool. Overal in de stad verging je van de stank. Mensen deden hun behoefte rechtstreeks in het water.
Onder aan de voeten van de duivelse uil zit een naakte vrouw. Ze wordt vastgegrepen door een vreemd wezen met het hoofd van een paard, en er zit een pad op haar borst. De handen van het monster glijden over haar lichaam. Door haar lustgevoelens is de vrouw in de hel beland. Naast hen rookt een konijn een lange pijp. Bovenaan bevindt zich een doedelzak van groot formaat. Dit instrument staat symbool voor luiheid en gemakzucht. Rond de doedelzak dansen meerdere mensen samen met duivelse wezens.
In de hel is er niet alleen vuur en hitte, maar ook bevroren water en ijs. Heel wat uitdrukkingen zoals, hij liegt dat het kraakt, en zich op glad ijs begeven, vonden hun oorsprong in de middeleeuwen, en staan centraal voor de roekeloze zonde van de mens. Een naakte man begeeft zich met een reusachtige schaats in de vorm van een boot naar iemand die door het ijs is gezakt. Een andere naakte man schaatst vlak achter hem.
Op de voorgrond schaatst een duivel met de kop van een eend. Hij heeft zijn pijl en boog vast, alsof hij de menselijke figuren achterna zit. Boven in het schilderij zien we dat er opnieuw een orgie plaatsvind.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
Het spelen van muziek was een zonde in de middeleeuwen. Wie muziek speelde, kwam terecht in de hel. Wie de zonde beging, werd met hetzelfde instrument gemarteld tot de dood.
Links aan de bovenkant van de luit wordt een man vastgehouden door een slang. Onder de luit wordt een man geplet door hetzelfde instrument. Ernaast wordt het lichaam van een andere man doorboord door de snaren van een harp, ook hij wordt aangevallen door een slang.
Rechts zien we nog een groot draaiorgel. Bovenop het instrument zitten twee mannen, één man draait aan een hendel, en speelt muziek. Nog één draai aan de hendel, en de vrouw die op een triangel speelt, wordt onthoofd. Ernaast bevinden zich ook heel wat mensen, die op een trommel, en op een lange fluit spelen. Eén man speelt muziek, via zijn kont, op een blokfluit.
We begeven ons naar de volgende muur links. Hier zien we twee grote oren, met een mes ertussen. De oren zijn een oorlogsmachine en doden al wie ze tegenkomen. Op het mes is een letter te zien, een B. Het verwijst naar Bosch als schilder van dit tafereel. In de middeleeuwen werden dieven, als lijfstraf, de oren afgesneden. Dit tafereel verwijst naar de zonde van stelen.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
In de hel wordt heel wat gegokt, en wie gokt, die begaat een zonde, en wordt gestraft. We zien een dobbelsteen op het hoofd van een naakte vrouw. Naast haar draagt een konijn een lijk weg. Het lijk hangt onderste boven aan een stok. Het konijn blaast op een dodentrompet.
Rond de goktafel bevindt zich een slachtpartij, met mensen die door monsters met messen en zwaarden worden gedood. Deze arme zielen worden gestraft omdat ze tijdens hun leven op aarde teveel gegokt hebben. Bovenop de tafel ligt een man. Hij wordt aangevallen door een monster. Met zijn linkerhand grijpt het monster de man bij de keel, met zijn rechterhand plaatst hij een zwaard in de borst van de man. Op de rug van het monster is een schild te zien, waarop met een mes een hand is vast gespietst. De hand maakt een gebaar, dat overeenkomt met het gebaar van God. Bovenop de hand is een dobbelsteen geplaatst, als verwijzing naar de zonde. We zien tevens twee honden in het tafereel, die zich te goed doen aan de lijken.
Op de andere muur links, zien we hoe een man wordt aanbeden door een varken. Het varken, is verkleed als een non, en draagt een sluier op zijn hoofd. De arme man wordt vriendelijk gedwongen om een contract te tekenen. De papieren liggen op zijn bil. Het contract is een schriftelijk verbond met de duivel, of het duivelscontract, om zijn ziel te verkopen aan de heersers van de onderwereld.
Een klein monster, staat voor de arme man en het varken. Het draagt een harnas, en door zijn helm steekt een stok, met daaraan een inktpot. Aan de andere kant hangt een afgezaagde voet, wat wijst op de gevolgen van de vuurziekte. De naakte man kijkt ons aan, alsof hij om hulp vraagt, en ons wil waarschuwen, om niet in de listen van de duivel te trappen.
Jheronimus Bosch
De Tuin der Lusten
-
Het grootste monster in de hel heeft een mensengezicht, zijn boomachtige benen staan op twee kleine bootjes. In de romp van het monster bevindt zich een herberg vol zondaars. In de herberg tapt een vrouw bier uit een vat, een kruisboog hangt aan een tak en er zitten mannen aan een tafel. Via een ladder worden de arme zielen door een duivel met de vleugels van een vlinder uitgenodigd naar het drinkgelag, om hun zonde te plegen, met de dood als gevolg.
Links hangt een enorme sleutel aan een tak. Een man hangt over de sleutel en blijkt levenloos. Een zwarte kraai vliegt langs, en staat symbool als lijkenpikker. In de kerkelijke leer, verwijst een sleutel naar het koninkrijk van de hemel. In dit werk van de schilder, verwijst het naar de sleutel van de onderwereld. De grote schedel van een paard dient als dak. Onder het dak van deze voorstelling, bevinden zich de demonen van de dood, die nieuwe zielen aantrekken, en vermoorden. We zien een kikker die aan een bel hangt, verwijzend naar de klokken van het onheil, en we zien een monster dat een boek leest op de rug van een man.
Helemaal rechts op de muur, zien we een enorme lantaarn, als symbool voor het vagevuur. Afhankelijk van de begane zonden, werd bepaald hoe lang een ziel in het vagevuur moet blijven. Er bevinden zich heel wat zondaars rond de lantaarn, één daarvan wordt door een duivel aan zijn zwaard geregen.
Op een grote ronde schijf ligt een ridder, de ronde schijf verwijst naar een hostie, en steunt op een mes, met de nadruk op de breekbaarheid van het geloof. De ridder wordt door monsterachtige roofdieren overmeesterd en opgevreten. In zijn hand houdt de ridder een kelk en een vlag. Op de vlag staat een kikker als symbool van bedrog. De kelk en de hostie, verwijzen naar het lichaam en het bloed van Christus. Daarnaast staat een grote kan gevuld met wijn. Het is een parodie op het christelijke geloof.
Jheronimus Bosch
Het Laatste Oordeel
Jheronimus Bosch
Het Laatste Oordeel
-
De afbeelding van het huwelijk in het paradijs is een belangrijk onderdeel uit het Laatste Oordeel van Bosch. De scène belichaamt de oorzaak van de ondergang van de wereld, de dag des oordeels. We staan oog in oog met Adam en Eva, en maken kennis met Pandora, die vanuit een boom een appel aan Eva overhandigd. De vrouw aanvaardt de appel, en weerstaat niet aan de verleidelijke elementen uit de tuin van God. Het koppel begaat hiermee de erfzonde, het is het begin van de zondeval en de verdrijving uit het paradijs naar de hel.
Rechts van het paradijshuwelijk, op de volgende muur, worden de soorten zonden meteen duidelijk. Boven in de hoek ligt een naakte man in zijn bed, en speelt met een hagedis. Deze luiheid werd aanzien als een zonde. Naast hem merken we vreemde dieren op. De dieren spelen muziek op een instrument. Hier is een feest aan de gang, wat een zonde is. De naakte vrouw begaat een fout door te dansen met de draak, en zich te laten strelen door een slang. Het hoofd van een man met een baard, houdt het verleidingsspel nauwlettend in de gaten. De oude man geeft géén lichaam. Hij draagt een hoge hoed, en geeft de poten van een kip naast zijn staart.
Verder naar onder zien we nog meer ontucht. Duivelse wezens houden een vat bier boven de mond van een dikke man, hij ligt aan een tafel met een andere man, opnieuw zonder mensenlijf, hij draagt een helm en zit op een vreemde vis. Het duivelse bier wordt bereid door een oude vrouw boven het vat. Het bier komt door een trechter uit de muur. Opmerkelijk is dat er mensen worden opgehangen om te drogen naast het vuur, om later te worden gebruikt als brandhaard voor de duivelse bierbereiding.
Helemaal rechts zien we 3 mannen die hangen over de takken van een oude boom. Een dode boom staat in de godsdienst symbool voor verval. De schilder hangt de personages op in de boom en neemt hen mee in de dood.
Jheronimus Bosch
Het Laatste Oordeel
-
We bevinden ons nog steeds in het Laatste Oordeel van Bosch. We zien we een draak uit de onderwereld. De draak heeft een dolk door zijn hals, waarschijnlijk veroorzaakt door de man in de houten ton. Naast hem begeeft een oude vrouw met de kop van een vogel zich door de hel des doods. De oude vrouw draagt een persoon in een rieten mand op haar rug. Links van de draak zit een vreemde man, hij is naakt en heeft een kap op zijn hoofd, hij pleegt overleg met een ander vreemd wezen. Boven hen vindt een slagpartij plaats, een naakte man wordt gedood en gemarteld door een monster. We merken tevens een wandelend ei op, het heeft de benen van een mens. Het ei vertoond barsten en heeft een lange speer dwars door zijn schelp.
Rechts op de volgende zien we een groot rad, dit is een moordmachine, waarin mensen worden gedood. Opmerkelijk is dat het rad van de machine wordt aangedreven met menselijke krachten. Hiermee toont de schilder aan dat mensen hun eigen dood veroorzaken door het begaan van ontucht en zonde.
We begeven ons verder naar rechts voorbij de deuropening. Daar zien we bovenaan een man die wordt gekookt in een pan door een oude vrouw met een kap op haar hoofd. De vrouw is een non, en heeft de poten van een draak. Onder de non bevindt zich een naakte man die wordt gestoken in de borst door een zwaard van een vreemd wezen. Rechts van hem is een soort van hagedis bezig met de slachtpartij van een man die in een boom hangt. Hij wordt geholpen door een pelikaan boven hem. De hagedis heeft het lichaam van een mens en bevindt zich op de rug van een vrouw.
Jheronimus Bosch
Het Laatste Oordeel
-
We bevinden ons in het schilderij het Laatste Oordeel van Jheronimus Bosch.
We zien een man met een speer door zijn lijf die aan een lange tak hangt. De man aan de tak is dood, en wordt weggedragen op de rug van een vreemd wezen. Het bizarre schepsel heeft de vorm en het lichaam van een mens, met handen en voeten, maar heeft de kop van een dier. Het lijkt wel een halfgod met een lange staart.
Links van de halfgod wandelt een vreemd wezen op de voorgrond. Het lijkt een vrouw, een non met een kap over haar hoofd. De non heeft géén lichaam en voeten die veel te groot lijken.
Rechts van de halfgod staan we oog in oog met een soort van plantenschepsel. Deze vreemde figuur heeft opnieuw géén lichaam, en begeeft zich enkel op voeten door de hel des doods. Zijn hoofd is omgeven door de bladeren van een giftige plant, de botanische massamoordenaar slacht iedereen af op z’n weg door de onderwereld, door eenvoudige aanraking van z’n bladerdak.
Jheronimus Bosch
Het Antonius Drieluik
Jheronimus Bosch
Het Antonius Drieluik
-
U bent aangekomen in de vijfde kamer van het museum, het drieluik over de verleiding van de Heilige Antonius. Op het linker paneel van het schilderij wordt de heilige Antonius door demonen in de lucht gebracht. Hij verkeerd in een toestand van gebed, en bevindt zich op de rug van een pad, met de kop en de staart van een gevaarlijk monster. In de middeleeuwen werd een pad aanzien als handlanger van de duivel. De demonen worden begeleidt door andere vreemde wezens zoals vliegende vissen, een vliegend schip dat wordt gedragen door een vogel, en een man die een vreemde houding aanneemt op de boeg van de vliegende boot.
Rechts van het sculptuur, voorbij de deuropening, staat u oog in oog met de postbode uit die tijd, een vreemde vogel op schaatsen, met een brief in zijn bek. Deze duivelsbode met lange oren heeft een omgekeerde trechter op zijn kop, wat duid op een omgekeerde wereld. Het schaatsen op ijs word door de schilder beschouwd als een zondige aangelegenheid, vandaar de uitdrukking zich op glad ijs begeven.
In het tafereel op de volgende muur rechts ziet u soort reusachtige tomaat. Op de voorgrond van de rode vrucht ziet u een man in een mand, met touwen bevestigd aan de takken van het vlezige gedrocht. Hij houdt een zwaard boven zijn hoofd en roept luidkeels naar de toeschouwers. Zijn gebrul wordt begeleid door een vreemd wezen dat muziek speelt op een harp. Op zijn hoofd draagt hij het skelet van een paardenkop.
Jheronimus Bosch
Het Antonius Drieluik
-
Op het middenpaneel van het drieluik zien we Antonius op zijn knieën in een herberg. De heilige man kijkt de toeschouwer aan en wijst met beide vingers in de lucht, als een teken naar Christus aan het kruis bovenaan rechts op de achtergrond.
Er heerst een geheimzinnige sfeer in de herberg, en er bevinden zich heel wat vreemde wezens rond de speeltafel. Rechts van Antonius zien we een man zonder bovenlijf, hij heeft enkel een hoofd en lange benen. Hij wordt vergezeld van een non met een kap op haar hoofd. Links van de heilige man zien we een dame met een lange, gestrikte jurk, ze houdt hem een schotel voor en smeekt om geld. Achter de vrouw merken we meerdere duivelse wezens op. Ze staan rond een tafel, eten en drinken en er speelt muziek. We zien een man met het hoofd van een varken, op zijn hoofd zit een uil. Een ander bizar personage heeft de kop van een eend met een lange tuit, en een andere man houdt een kikker op een schotel boven zijn hoofd.
Links zien we twee identieke honden, en een hond met een vreemd kostuum om zijn kop en lijf. Uiterst links staan we oog in oog met een aanvallende kip, op de poten van een paard, met een lange tong die gevaarlijk uitsteekt. Een vrouw houdt het kippenmonster in bedwang aan één van zijn vleugels, op haar hoofd daar de arme dame een holle boomstam. Achterin staat een man met de bek van een vogel, hij draagt een hoed in de vorm van een gebroken vaas met bloemen. De kip die ondersteboven hangt aan het karrenwiel is de middeleeuwse versie van een kip aan het spit.
Op de volgende muur rechts zien we een aartsengel met vleugels op zijn rug. Het gevederde mannenlijf met handen en benen kijkt ons niet aan, hij lijkt te vliegen op de rug van een varken. Het varken, symbool voor de duivel in de middeleeuwen, heeft een kruik in zijn kont, het toont de vrouwelijkheid van het dier aan. Naast de aartsengel bevindt zich een gigantische muis die een oude vrouw lijkt te dragen op zijn rug. De gezegende dame houdt een klein kind vast, en draagt eveneens een holle boomstam op haar hoofd. Opmerkelijk is dat ze een lijf van een buideldier heeft, met schubben op haar lange dikke staart. Achter de vrouw staat een oude man, een ridder met harnas en een paard.
Jan van Eyck
Detail uit het Laatste Oordeel
-
De Kruisiging van Jan van Eyck is het linker paneel van een tweeluik, gedateerd 1420. Christus kijkt de menigte rechtstreeks aan, terwijl de kruisen van de twee dieven onder een andere hoek worden geplaatst. De dieven zijn gebonden met touwen in plaats van met spijkers. Het lichaam van de dief aan de rechterkant, de berouwvolle dief genoemd, is levenloos. De slechte dief links van hem, is stervend van de pijn. Het door Romeinse soldaten opgesteld plakkaat boven Jezus zijn hoofd vermeld, Jezus van Nazareth, koning der Joden.
Het paneel legt het moment van de dood van Christus vast. Christus is naakt, behalve een sluier. Zijn handen en voeten zijn aan het hout genageld. Zijn armen drukken onder het gewicht van zijn bovenlichaam, en in zijn laatste lijdensweg is zijn kaak slap geworden; zijn mond staat open, met zijn tanden bloot, in de grimas van de dood.
Links van het sculptuur, op de aanpalende muur, ziet u een detail met toeschouwers, te voet en te paard, spottend met Christus en de andere veroordeelden. In die tijd waren er veel vijanden van de Tempel, en werd Christus beschouwd als een valse profeet.
Jan van Eyck
Detail uit het Laatste Oordeel
-
De bovenzijde van het rechter paneel van het Laatste Oordeel van Jan van Eyck belichaamt de aanbidding aan Christus de Almachtige. Het is een tafereel van meerdere heilige figuren in de hemel bij de koningsdeuren, de heiligen zweven boven de uitverkorenen.
De voorstelling toont Christus als de ultieme rechter bij het Laatste Oordeel. Christus wordt frontaal afgebeeld, kijkt zijn volk aan en spreekt, kom, jullie die goed spreken over mijn vader, kom, jullie die geloven in het eeuwig leven.
Twee engelen bevinden zich boven Christus. Ze houden zijn kruis vast en zijn gekleed in een kerkelijk gewaad. De twee andere engelen, aan beide zijden van Christus, dragen de symbolen van de kruisiging. De engel links houdt een lans, en een kroon van doornen vast, de engel rechts een spons, en nagels.
Links van Christus staat Maria afgebeeld, en aan zijn linkerzijde staat Johannes de Doper. Beiden staan in profiel afgebeeld, met hun armen en handen in een smekend gebaar. Op het kruis boven Christus staat vermeld Chaos Magnum, Umbra Mortis, wat betekent, grote wanorde, schaduw van de dood.
Jan van Eyck
Madonna met Kanunnik van der Paele
-
Het schilderij toont de Maagd Maria met haar Kind, tussen de heilige Donaas van Reims, de heilige Sint-Joris en Kanunnik van der Paele. Maria zit gekleed in een rode mantel op een rijkelijk versierde troon. Jezus zit op haar schoot op een witte doek. Hij speelt met een groene parkiet, en reikt moeder Maria bloemen aan.
De heilige Joris is gekleed in een harnas. Hij neemt zijn helm af en begroet Jezus met ‘Adona’, of ‘heer’ in het Hebreeuws, zoals op zijn harnas staat geschreven. De beschermheilige overwon de dood en versloeg de draak, hij staat symbool als beschermer van Maria en Jezus, in volledige wapenuitrusting, met een vlag met daarop een rood kruis.
Aan de linkerkant van Maria staat de heilige bisschop Donaas van Reims. Hij draagt een kap met borduursels en een mijter. In zijn ene hand houdt hij een kruisstaf en in de andere hand een wiel met vijf brandende kaarsen.
Het sculptuur op de rechterarmleuning van de troon, het tafereel van Simson die de leeuw verscheurt, benadrukt de rol van Jezus als verlosser. Op de linkerarmleuning van de troon, staat de moord van Abel door Kaïn centraal. Onder beide sculpturen vinden we de zondeval van Adam en Eva terug. In het kapiteel links en rechts op de achtergrond is het verhaal van Abraham, David en Goliath afgebeeld.
Jan van Eyck
Detail uit het Lam Gods
-
Het altaarstuk in gesloten toestand, verdeeld over vier panelen, beeldt de Annunciatie uit, met linker de aartsengel Gabriel, en rechts de Heilige Maagd. De Annunciatie is de Boodschap aan Maria, of de Aankondiging van de Heer, tijdens de geboorte van Jezus.
Gabriel heeft lang haar en wijde vleugels. Zijn rechterhand staat op en in zijn linkerzijde houdt hij lelies, als symbool van de maagdelijkheid van Maria. Zijn boodschap aan Maria vermeld, AVE GRACIA PLENA, wat betekent, wees gegroet, vol van genade, de Heer is met u. De heilige maagd Maria kijkt op uit een gebedenboek, en beantwoordt zijn boodschap met, ECCE ANCILLAM DOMINI, zie de dienstmaagd des Heren.
Gabriel brengt Maria de aankondiging dat de Heilige Geest van God haar zal overschaduwen en dat zij moeder zal worden van Jezus. Boven Maria’s hoofd is de Heilige Geest getuige van haar antwoord.
De stijl van de inrichting van de kamer, en de moderniteit van de stad Gent, zichtbaar door de boogramen, plaatsen de panelen in een eigentijdse setting uit de 15e eeuw. De interieurs zijn aangehaald als een van de eerste afbeeldingen van de middeleeuwse, burgerlijke huiscultuur.
Jan van Eyck
Detail uit het Lam Gods
-
De bovenste panelen van het Lam Gods, in geopende toestand, tonen 3 monumentale, getroonde figuren, elk met een stralenkrans. Ze zijn de Maagd Maria links, Johannes de Doper rechts, en God de Vader op het centrale paneel.
God kijkt naar de toeschouwer met zijn hand in de lucht, in een schilderij vol inscripties en symbolen. Er zijn inscripties, versierd met parels op de zoom van zijn gewaad, die, ontleend aan de Openbaring, REX REGUM, ET DOMINUS DOMINANTIUM, Koning der koningen, en Heer der heren, betekend. De tekst rond het hoofd van God, betekent, dit is God, de almachtige, vanwege zijn Goddelijke majesteit de Allerhoogste, de Grootste, vanwege zijn liefdevolle goedheid, en milde beloner vanwege zijn Vrijgevigheid. Op de mantel van God treffen we het woord SABAWT aan, verwijzend naar Christus.
Links van God zetelt een ingetogen jonge Madonna, in een kerkelijk gewaad, met een met juwelen bewerkte gouden zoom. Het portret van Maria is adembenemend. Het paneel straalt een enorme zachtheid uit. Haar gezicht is jong, bijna nog van een kind. Ze kijkt aandachtig naar een boek, haar mond licht geopend. Op haar hoofd staat een kroon met bloemen, afgezet met kostbare stenen en parels.
Op het rechter paneel wijst Johannes de Doper met gekromde wijsvinger naar God. De wijzende vinger is een erkend symbool voor Johannes, vele kunstenaars uit de oudheid maken gebruik van dit symbool hem te identificeren.
Jan van Eyck
Detail uit het Laatste Oordeel
-
Het Laatste Oordeel van Jan van Eyck, is het rechter paneel van een tweeluik, geschilderd rond 1420. In het midden van het paneel houdt de aartsengel Michaël de onderwereld in bedwang. Daar bestaat geen daglicht. De aartsengel bevindt zich boven de verdoemden. Hij werpt hen aan weerszijden de vervloeking toe. Het lijkt alsof de verdoemden gebaard worden door de Dood. Sint Michael bevindt zich op aarde, tussen de hemel en de hel. De Aartsengel is de personificatie van de dood, onder hem vallen de stervelingen via de schedel in de hel, daar
worden ze gemarteld, door beesten opgegeten, en verbrand. De hel wordt door Jan van Eyck op een veel gruwelijker manier voorgesteld dan z’n tijdsgenoten Jheronimus Bosch en Pieter Bruegel.
Jan van Eyck
Detail uit het Lam Gods
-
De 12 panelen van het veelluik van de gebroeders van Eyck dateert uit 1432. Elk paneel is aan beide zijden beschilderd. De vleugels werden enkel tijdens feestdagen geopend. We zien het lam op het altaar, met een stralenkrans in kruisvorm om zijn kop. Uit zijn borst vloeit bloed, dat wordt opgevangen in een kelk. Het verwijst naar de eucharistische wijn. Het lam, als symbool voor Christus, was met de zege over de dood, een geliefd symbool van de opstanding, ter herinnering aan de bevrijding van het volk uit de slavernij. Rond het altaar knielen twaalf engelen, met de instrumenten van Jezus’ lijden, het kruis, de doornenkroon, de spijkers, de lans, de stok, de spons en de geselrode. De Latijnse tekst Ecce agnus deï, qui tollit, peccata mudi, betekent: zie het lam van God, dat de zonden van de wereld wegneemt. Op de beide doeken is te lezen, IHES VIA VITA VITA, of, Jezus is de weg, de waarheid en het leven. Op het kunstwerk identificeren we veel bloemen en planten, als symbool voor de reinheid, maagdelijkheid en onschuld. De aanbidding van het Lam Gods in Gent, is wereldwijd één van de bekendste kunstwerken uit de geschiedenis. In 1934 werden twee panelen gestolen, één van de grootste kunstroven van België, waarvan er één paneel nooit werd teruggevonden, namelijk De Rechtvaardige Rechters.
Jan van Eyck
Madonna in de Kerk
-
De Madonna in de kerk, is een klein oliepaneel van de vroeg Nederlandse schilder Jan van Eyck. Waarschijnlijk uitgevoerd rond 1440. Het werk beeldt de Maagd Maria uit die het kind Jezus in een gotische kathedraal vasthoudt. Maria wordt voorgesteld als Koningin van de Hemel, ze draagt een gouden kroon bezet met juwelen. Maria heeft het kind Christus op de arm. Net als andere schilderijen van de Madonna, toont Jan van Eyck een monumentale Maria, onrealistisch groot in vergelijking met haar kerkomgeving. Het echte schilderij bevat lichtstralen, die door de ramen van de kathedraal stromen. Het licht heeft een symbolische betekenis en verwijst tegelijk naar Maria’s maagdelijke zuiverheid en Gods kracht.
Hans Memling
Detail uit het Laatste Oordeel
-
Het drieluik ‘Het Laatste Oordeel’ van Hans Memling werd geschilderd in Brugge in de 15de eeuw. De opdrachtgever van het schilderij was de rijke bankiersfamilie De Medici. Op het brede middenstuk is Christus afgebeeld, zittend op een regenboog, met zijn voeten op de wereld, en omringd door 12 apostelen, samen met Maria en Johannes de Doper. Christus verschijnt in zijn apocalyptische gedaante, en kijkt de toeschouwer recht aan. Hij vertoont de 5 wonden van de kruisiging, op zijn beide handen en voeten, en de lanssteek in zijn zij. Toch is Christus afgebeeld in levende en normale toestand, met zijn ogen geopend en met een neutrale blik. De lelie en het zwaard boven Christus staan symbool voor het leven en de dood. Het Laatste Oordeel was een belangrijk thema in de religieuze beleving van die tijd. Toen besliste enkel God over het leven na de dood. Je werd gestuurd naar de hemel, of kwam in de hel terecht. En de apostelen hielden de levenden voor hoe zich te gedragen om uit de hel te blijven.
Hans Memling
De marteling van de H. Sebastiaan
-
De marteling van de heilige Sebastiaan, is een schilderij van Hans Memling uit 1475. Het toont een man, die gemarteld wordt door boogschutters. De marteling vindt plaats op een heuvel, met het uitgestrekte landschap van een havenstad. Rechts heeft een boogschutter net zijn pijl afgeschoten, terwijl de tweede boogschutter zijn boog uitstrekt. Achter hen, half verscholen tussen de rotsen geeft de keizer de opdracht. Sebastian is vastgemaakt aan een boom, met een ontbloot lijf, zijn hemd en mantel aan zijn voeten. De 5 pijlen doorboren alle vier zijn ledematen en één pijl doorboort zijn zij. De vijf pijlen verwijzen naar de vijf wonden van Christus aan het kruis. Maar de heilige man stierf niet, en gaf geen enkel teken van lijden. Dit teken van triomf staat symbolisch voor de heilige Sebastiaan. Nog steeds is hij de beschermheilige van soldaten, jagers en brandweermannen.
Hans Memling
De onthoofding van Johannes de Doper
-
De onthoofding van Johannes de Doper, is een onderdeel van het drieluik dat hangt in het museum van het oud sint Janshospitaal in Brugge. Het kunstwerk werd geschilderd door Hans Memling, rond 1479. Op het schilderij ligt het lichaam van Johannes de Doper, zonder hoofd op de voorgrond. De beul met zwaard, staat met zijn rug naar de toeschouwer, en plaatst het vers afgehakte hoofd op een schotel in de handen van een dame. De vrouw toont geen emotie, zij ontvangt het hoofd, met haar ogen op een afstand. Drie omstaanders vormen een cirkel rond het levenloze lichaam van Johannes.
Het schilderij werd door het Sint-Janshospitaal in Brugge besteld in 1470, en hangt 550 jaar later, nog steeds in het museum van het Oud Sint-Janshospitaal in de schaduw van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge.
Hans Memling
Christus met de zingende engelen
-
Het schilderij van Christus met de zingende engelen, is een onderdeel van een veelluik. Het werd in 1483 besteld bij de in Brugge gevestigde Hans Memling, in opdracht van een kloosterkerk in Spanje. Tegen een gouden achtergrond omringd met donkere wolken, verschijnt Christus omgeven door engelen. Op zijn kraag staan de woorden, Agyos, en Otheos, wat heilige God betekend. De drie edelstenen op zijn mantelspeld, verwijzen naar de Heilige Drievuldigheid, de Vader, de Zoon en de Geest. Met zijn kroon, en kristallen bol met bovenaan een kruis, is hij heerser van het christelijke rijk, op hemel en aarde. Rondom hem musiceren en zingen tal van engelen. De instrumenten die ze bespelen geven een mooi overzicht van de 15de-eeuwse muziekcultuur.
Hans Memling
De aartsengel Michael
-
De afbeelding van de aartsengel Michael, is een belangrijk detail uit het schilderij van Het Laatste Oordeel van Hans Memling. De opdracht van de schilder was ongetwijfeld om de bewoners van de middeleeuwen extra angst te bezorgen. Op het schilderij staan de doden op uit het graf. De aartsengel Michael weegt de stervelingen in zijn weegschaal. Wie te licht werd bevonden, belandde in de hel, zoals de persoon in de rechter balans. Voor wie zwaar genoeg was, zoals het personage in de linker balans, stonden de apostelen klaar om de gelukkigen welkom te heten in de hemel. De zielen werden door aartsengel Michael, goedgekeurd of afgekeurd, maar verschillende duivels trachtten zijn beslissingen te beïnvloeden.
Hans Memling
De maagd Maria en de Man van Smarten
-
De maagd Maria en de Man van Smarten, is een schilderij dat gemaakt is door Hans Memling in 1475. Een Man van Smarten, is een religieuze afbeelding, van de levende Christus, die de wonden van zijn passie toont aan de gelovigen. Christus wordt afgebeeld met de wonden van de nagels in handen en voeten, de lanssteek in zijn zijde, en is gekroond met de doornenkroon. De scène vertegenwoordigt Christus als een beeld van medelijden. Hij wordt afgebeeld met zijn ogen open, en dus levend. Hij wordt gewiegd in de armen van zijn rouwende moeder. De houding waarin Maria op dit schilderij verschijnt, staat bekend als de Onze-Lieve-Vrouw van Medelijden, of als de Pieta. Op de achtergrond van het kunstwerk zie je de verschillende apostelen, en de elementen van de Passie, zoals de nagels, de spijkers, de roede en de touwen. In de vijftiende eeuw werd vurig bidden beschouwd als de kracht om de doorgang van de ziel naar het vagevuur te versnellen, en de pijnen te verzachten.
Hans Memling
Diptiek met de Kruisafneming
-
De Granada diptiek, is de naam van een tweeluik, dat is geschilderd door Hans Memling rond 1485. Het linker paneel van het tweeluik vertegenwoordigt de kruisafname. Het rechterpaneel beeldt vier wenende vrouwen af, de heilige Maagd Maria, en de Heilige Johannes. Het schilderij is bijna helemaal gevuld met lichamelijke personages. Het kruis is niet zichtbaar. Van het lichaam van Jezus is het meeste te zien, de andere figuren zijn slechts half zichtbaar. Christus wordt getoond tot onder zijn knieën, zijn armen hangen over de schouders van Jozef van Arimathea aan de linkerkant, en Nicodemus aan de rechterkant. Het originele tweeluik hangt in de Kathedraal van Granada, in Andalusië, in het zuidoosten van Spanje.